Стихотворения Янки Купалы

 А яна...

Гэткім шчырым каханнем яе атуліў,

З гэткай ласкай глядзеў ў яе сумныя вочы, —

Як і сонца не туліць расквечаных ніў,

Як і зоры людзям не ўглядаюцца ўночы!

 

Так пясціў, так галубіў галубку, яе,

Так цяпліў сваім сэрцам сірочым ёй грудзі, —

Як і маці не песціць дзіцё — як спаўе,

Як і вогнішча ззябнутых грэці не будзе!

 

Столькі песень над песнямі ёй я напеў,

Столькі думак злажыў аб ёй важных, таёмных, —

Як і бор гэтак з ветрам шумець не шумеў,

Як і век гэткіх дум не злажыў для патомных!

 

Гэткі ў сэрцы сваім збудаваў ёй пасад

I такую ўзлажыў ёй з кахання карону, —

Як і неба з зямлёю, на божы загад,

Не прыдбаюць такіх ні кароны, ні трону!

 

Так уславіў яе ў славу сонца і зор,

Так маліўся дзень-ноч к ёй мальбою нябёсаў, —

Як і мудрасць не ўславіць ўсясвету прастор,

Як і каня не моліцца ўлетку да росаў!

 

Утварыў з яе шчасце з-пад шчасцяў сваё —

Чарадзейную княжну з аповесці дзіўнай,

I пад ногі ёй кінуў жыццё сваё ўсё...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

А яна?.. А яна была толькі... дзяўчына.

Песня

 

Зайшло ўжо сонейка, цень лёг на гонейка,

    Ўецца туман сенажацяй,

Выйдзі ж, дзяўчынка, выйдзі, галубка,

    Ў садзік ка мне пагуляці.

 

Хвілямі шыбкімі ў цені пад ліпкамі

    Час нам праходзіці будзе;

Бачыці будуць зоры і месяц,

    Бачыць не будуць нас людзі.

 

Казкамі дзіўнымі будуць галінамі

    Ліпкі шумеці, дзівіцца,

Будзе прыветліва пець салавейка,

    Буду – слугой, ты – царыцай.

 

Радасцю, ўцехамі пад ліпак стрэхамі

    Будзе нам доля ў ноч гэту,

Сэрцавы струны ўдарым каханнем

    На зайздрасць цэламу свету.

 

Выйдзі ж, дзяўчынка, выйдзі, галубка,

    Ў садзік ка мне пагуляці;

Ўжо зайшло сонейка, цень лёг на гонейка,

    Ўецца туман сенажацяй

 

Песня-казка

 

Гэй! далёка за морам за сінім

      Ёсць адна старана, ёсць адна,

А ў ёй князева дочка — княгіня,

      Світазарай завецца яна.

 

Гэй! далёка за лесам, за борам

      Ёсць адна старана, ёсць адна,

А ў ёй князь у злацістым уборы,

      Срыбра б'е ад каня, ад сядла.

 

Гэй! далёка за хатай, за вёскай

      Ёсць адна старана, ёсць адна,

А ў ёй молад дзяцюк, бяды цёзка, —

      Ні ганораў, ні скарбаў няма.

 

Гэй і выйшла, ой! выйшла праява:

      I той князь, і дзяцюк той бядак

Спадабалі княгіню на славу,

      Спадабалі — і як яшчэ, як!

 

Не на рэчцы лялее вадзіца,

      I не явар калыша лістком, —

Гэта кроў маладая бурліцца,

      Гэта сэрца пайшло хадуном.

 

I паехалі ўдвух яны ў сваты

       (Абодвум далей нельга так жыць),

I той князь, і дзяцюк небагаты,

      Світазару за жонку прасіць.

 

Едуць дзень, едуць ноч, едуць доўга,

      Дзяцюк з той, а князь з той стараны;

Таму пнём, таму шляхам дарога;

      Яны едуць, і едуць яны...

 

Не арлы, сакалы на даліну

      На дабычу-пажыву лятуць —

Два ўдальцы да аздобнай дзяўчыны

      У яе хорам цудоўны бягуць.

 

«Вот, княгіня, вот, наша ты пані!» —

      Яны кажуць абодва так ей:

«Няхай ласка твая на нас гляне,

      Няхай выбера, хто ёй мілей!»

 

«Я багат, я брыльянтаў даволі

      Сыпну, княжна, пад ножкі твае;

Маё поле — тваё будзе поле,

      Табе слугі пакорны мае».

 

«Я хоць бедзен, ды шчыра затое

      Сваё сэрца, душу табе дам;

Не дам слуг, а сам буду слугою,

      Скарбам стану цаннейшым я сам».

 

Княжна чуе ўсе гэтыя словы, —

      Бедака бярэ мужам сабе.

Князь запеніўся, мсціцца гатовы,

      Дзецюку ўгрозы сыпе ў кляцьбе.

 

Не груган над ахвярай шыбуе,

      Не схаваную высачыў косць,

К праўдзе ўвагі не знае, не чуе,

      Як змяя, чалавечая злосць.

 

З чараўніцаю зелле князь вара,

      З цёмнай сілаю дружбу вядзе;

Маладую ўсыпляе ён пару,

      Маладому аковы кладзе.

 

Прабудзіўся ўдалец, — і што бача?

      Сам без княжны, апошні з людзей;

Світазара у хораме плача,

      Князь з дружынай гуляе сваей.

 

Ходзяць хмары шумліва, паважна,

      Падцінае хаўтурны ім звон;

Людзі плачуць над хлопцам, над княжнай,

      Князю б'юць за паклонам паклон.

 

Ты прыйдзі...

Ты прыйдзі ка мне вясною,

   Кветкаю прыйдзі;

Зацвіці красой са мною,

   Думку разбудзі...

 

Ты прыйдзі ка мне улетку,

   Коласам прыйдзі;

Песняй жніўнай на палетку

   Думку саладзі...

 

Ты прыйдзі ка мне зімою,

   Сонейкам прыйдзі,

Даўнай казкай залатою

   Думку абудзі...

 

Ты прыйдзі ка мне увосень,

   Зоркаю прыйдзі;

Ў свет далёкі з шумам сосен

   Думку павядзі...

 

Ты прыйдзі і на магілкі,

   Кветкаю прыйдзі;

Белай ручкай клён няхілкі

   Шчыра пасадзі...

 

Лён

Як на поле, на зямлю

Прыйшла раніца вясны,

Я пасеяла ў раллю

Жмені зёран ільняных.

 

Неба сеяла цяпло,

Цёплы дожджык церушыў,

Ў думках радасна было,

Беглі песні ад душы.

 

Ой, лянок, лянок мой чысты,

Валакністы, залацісты!

 

Як расці стаў, як падрос,

Як лісткі ўзняў дагары, —

Лён палола з ранніх рос

Да вячэрняе зары.

 

Сэрца ныла, бы з нуды,

Бы сама была не ўся, —

Спадабала я тады

Брыгадзіра Міхася.

 

Ой, лянок, лянок мой чысты,

Валакністы, залацісты!

 

Як адцвіў ды як надзеў

Лён галоўкі на сябе,

Быў не горш, як у людзей,

Мела шчасце я ў сяўбе.

 

Рваць ішла яго ў снапы,

Пела песні аб вясне,

Брыгадзір лічыў капы,

Час ад часу моргаў мне.

 

Ой, лянок, лянок мой чысты,

Валакністы, залацісты!

 

Як ішла лён абіваць,

Пад нагамі цёрся жвір;

Нібы семя арфаваць, —

За мной следам брыгадзір.

 

А мой пранік лясь ды лясь

Па гліняным па таку,

Падышоў бліжэй Міхась,

Мне паклаў на стан руку.

 

Ой, лянок, лянок мой чысты,

Валакністы, залацісты!

 

А як слала я лянок

На зялёным на лугу,

Дзе папаўся Міхасёк,

Цалавала на бягу.

 

Сэрцу лёганька было,

Цэлы свет — вясёлы рай,

Хоць і восень, а святло

Так і льецца цераз край.

 

Ой, лянок, лянок мой чысты,

Валакністы, залацісты!.

 

Змяла ў мяльніцы я лён,

Адтрапала лён траплом, —

Засвяціў, як цудны сон,

Лён шаўковым валакном.

 

Промень ясны загуляў

Па страсе і па сцяне...

Хату новую стаўляў

Брыгадзір мой для мяне.

 

Ой, лянок, лянок мой чысты,

Валакністы, залацісты!

 

 Дуб

Распусціўшы сучча

У глухім прыволлі,

Сам адзін расце ён

На далёкім полі.

 

Як цар, у кароне,

Аб нічым не дбае,

Ці то стогне бура,

Ці віхор гуляе.

 

На адным ён месцы

Днюе і начуе;

Многа казак знае,

Многа песень чуе.

 

Дождж падмыў карэнне;

Ў ім дупло – як хата...

Ён стаіць і дрэмле –

Грозны, расахаты.

 

Поле (урывак)

 

Поле маё, поле!

Ты мне дарам божым;

Люблю цябе шчыра

Абсеяна збожжам.

 

Люблю тваіх межаў

Стужак рад зялёны,

Роўныя барозны

Шырокіх загонаў.

 

Люблю цябе, поле,

Вясёлай вясною,

Як ты зарунішся

Ўсякай дабрыною;

 

Як на табе срыбна

Зацвіце расіца,

Птушка зашчабеча,

Сонца разгарыцца.

 

Люблю цябе летам,

Як красуе ніва,

Як шуміць ад ветру

Блогасна, шчасліва;

 

Як колас наспелы

Пад сярпом сагнецца,

I смутная жнеў

Песня панясецца.

 

Рэчка

Між гор — далінаю — за вёску,

Не аглядаючыся ўзвыш,

Суважна, попрасту, па-свойску

Бяжыш ты, рэчка, і бяжыш.

 

Падгоніш каменьчык жвіровы,

Травінку водную трасеш,

Чапаеш кораньчык альховы,

Па верху кветачку нясеш.

 

I лёд зімой табе не шкодзе —

Ўсё коцішся; а цеплым днём

На бераг выглянеш разводдзем,

Дый после — зноў сваім слядком,

 

Нясецца весела вадзіца,

Мая з ёй думка след у след, —

То рвецца ўдаль, то зноў баіцца:

I міл, і страшан думцы свет.

 

А рэчка як бы мне гавора:

«Аб долі хочаш знаць маей?

Я — капля ў моры; толькі ж мора

Маё ад дум тваіх святлей!..»

 

 Сосны

Сосны выносныя,

Гордыя сосны!

Шмат вы ўжо носіце

Сонечных вёснаў.

 

Вас, супакойныя,

Вецер калыша,

Думкі ўзнімаеце

Шумам і цішай.

 

Тыя ж на поўначы

З вёснаў да вёснаў —

Ў сцюжнай Карэліі

Высяцца сосны.

 

Тыя ж на поўдзені,

Над цёплым морам,

Сосны ахуталі

Крымскія горы.

 

Сосны далёкія,

Блізкія сосны,

Сэрцу вы любыя

З вёснаў да вёснаў.

 

Вас адзінакава

Вецер калыша,

Думкі ўзнімаеце

Шумам і цішай.

 

Алеся

Кукавала зязюля

У зялёным лесе,

Гадавала матуля

Дачушку Алесю.

 

Гаманіў бор сасновы

Ўвечары і ранкі,

Над калыскай ліповай

Пела калыханкі.

 

— Спі, засні, мая дзетка,

Птушкі ўжо заснулі,

Спі, засні, мая кветка,

Люлі, люлі, люлі.

 

Спі, не ведай трывогі,

Надыдзе часінка, —

На свае ўстанеш ногі,

Мая ты дзяўчынка.

 

Будзеш кужаль ты прасці,

Будзеш ткаці кросны,

Выглядаць долі, шчасця

Ў маладыя вёсны.

 

Кукавала зязюля

У зялёным лесе,

Не згадала матуля,

Што выйдзе з Алесі.

 

Як набралася моцы

Матчына дачушка,

Паляцела да сонца

Пералётнай птушкай.

 

Паляцела дзяўчына

Самалётам гонкім

Над шчаслівай краінай,

Над роднай старонкай.

 

Адчыняе вароты

Нябесным маршрутам

Ці, як ястраб, з высотаў

Скача з парашутам.

 

I да сонца праз хвілю,

А ўсё вышай, вышай!

Самалётавым крыллем

Воблакі калыша.

 

Стара маці днём, ночкай

Марыць ля аконца:

Ужо к прасніцы дочка

Не зляціць з-пад сонца.

 

Кукавала зязюля

У зялёным лесе,

Не згадала матуля,

Што выйдзе з Алесі.

 

 Гусляр

Гэй, гусляр, гусляр!

Ты удар, удар

      Па струнах-званах,

Дай нам з песень дар,

Дум вялікіх чар,

      К сонцу зорны шлях,

Дай, гусляр, гусляр!

Дзе залёг абшар

Курганоў — ахвяр,

      Сей, засей прасвет.

Ты слуга і цар,

Ты — дудар-званар, —

      Чуе, знае свет...

Эй, гусляр, гусляр!

Перавалы хмар,

Цемру, зводы мар

      Выжый звонам струн;

Як вялік і стар

Свет, зямлі папар,

      Ты ад гумн да гумн

Запануй, гусляр!

Дай паходням жар,

Лінь жыццё ў бор-яр,

      Не мінай акон;

Строй ваякаў шар,

Кроў сагрэй, як вар,

      Сказам новых дзён...

Грай, будзі, гусляр!

 

 Курганы

Як хмуран пагляд туманны,

      Як заўцы-званы,

На няцвіўшыя паляны

      Леглі курганы.

 

Як на белі плесні-плямы,

      Як зрубы-звяны,

Сярод выдмаў, сярод ямаў

      Дрэмлюць курганы.

 

Хто калі туды заглянуў,

      Дзе ляжаць яны, —

Як хмуран пагляд туманны,

      Сумны курганы.

 

Хто зачэпіцца іх межаў,

      Хто чапне іх сны,

Як званы на цёмнай вежы,

      Стогнуць курганы.

 

Дзівам дзівяцца з праяваў

      Маткі ды сыны:

Скуль такую ўзялі славу

      Наспы-курганы?!

 

На купалле

 

На купалле на святое

Рві, матуля, зелле тое,

Што ў нас папараць завецца!

I шчаслівым быць здаецца!

 

Як нарвеш яго даволі

Ў цёмным лесе, ў чыстым полі, —

Палажы за абразамі,

Пасвянці сваймі слязамі...

 

Двойчы, тройчы — а крапліста —

Злі слязою брыльянцістай

I чакай з яго прыплоду

Ад усходу да заходу...

 

Як узыйдуць з зелля кветкі. —

Будуць шчасце меці дзеткі,

Будзеш, маці, меці ў хаце

Долю, згоду і багацце!..

 

Моладзі

На цябе, наша моладзь, надзея

Нашай сумнай забранай зямлі;

Твой арліны палёт цьмы развее

I запаліць веквечны агні.

 

Ты разбудзіш прыспаныя сілы

I на вольны паклічаш прастор

З забыцця беспрасветнай магілы

Да бліскучага сонца, да зор.

 

Ты на бацькаўскім, моладзь, кургане

Узнясеш нездабыты пасад,

Што расточыць сваё панаванне

На ўвесь край, дзе сягне твой пагляд.

 

Табе будуць не страшны заломы,

Злыя ворагі, іх варажба:

Долю, праўду з маланак і громаў

Твае выкрасяць гарт, барацьба.

 

Схамянайся ж ты, моладзь арліна!

Ў бок другі віхры веяць прымусь,

Бяры светач, ідзі за судзьбінай,

Ідзі з словам святым: Беларусь!

 

Мая малітва

Я буду маліцца і сэрцам і думамі,

Распетаю буду маліцца душой,

Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі

Ўжо больш не шалелі над роднай зямлёй.

 

Я буду маліцца да яснага сонейка,

Няшчасных зімой саграваць сірацін,

Прыветна па збожных гуляючы гонейках,

Часцей заглядаці да цёмных хацін.

 

Я буду малiцца да хмараў з грымотамi,

Што дзiка над намi гуляюць не раз,

Каб жаль над гаротнымi мелi бяднотамi,

Градоў, перуноў не ссылалi падчас.

 

Я буду малiцца да зорак i жалiцца,

Што гасяць сябе надта часта яны,

Бо чуў, як якая з неба з iх звалiцца,

З жыцця хтось сыходзе на вечныя сны.

 

Я буду малiцца да нiвы ўсёй сiлаю,

Каб лепшаю ўродай плацiла за труд,

Збагацiла сельскую хату пахiлую,

Надзеi збытымi убачыў наш люд.

 

Я буду маліцца і сэрцам і думамі,

Распетаю буду маліцца душой,

Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі

Не вылі над роднай зямлёй, нада мной.